अजय पेंडसे सारांश इसवी सनाच्या चौथ्या शतकात होऊन गेलेल्या संस्कृत कवी कालिदासाने जागतिक वाङ्मयात अढळ स्थान पटकावले आहे. कविकुलगुरु कालिदास हा उपमा अलंकाराच्या योजनेसाठी विशेष प्रसिद्ध आहे. प्रस्तुत लेखाद्वारे कालिदासाच्या उपमांचे विविध पैलू सांगण्याचा प्रयत्न […]

अन्वय कवी शंकर रामाणी यांचं एक प्रसिद्ध भावगीत आहे- “रंध्रात पेरली मी आषाढ दर्द गाणी, उन्मादल्या सरींची उमजून घे कहाणी.” या गीतातील आषाढ, दर्द, उन्माद या उल्लेखांमधून सरळ मेघदूताचा संदर्भ आपल्याला जाणवतो. तसं म्हटलं तर […]

सौ.श्रावणी माईणकर ज्यांच्या साहित्याचा अभ्यास केल्याशिवाय संस्कृत साहित्याचा अभ्यास पूर्ण होऊच शकत नाही असे  महाकवी कालिदास ! कविकुलगुरू,कविताकामिनीचा विलास अशा शब्दांत ज्यांचा गौरव केला जातो ते महाकवी कालिदास !भारतीय रसिकांबरोबरच परदेशी पंडितही ज्यांची मुक्तकंठाने स्तुती […]

प्रा।गौरीमाहुलीकर, चिन्मयविश्वविद्यापीठ, एर्नाकुलम्, केरळ आमुख: कालिदास हा कविताकामिनीचा विलास आहे हे सर्वश्रुत आहे। हा विलास अधिक मनोज्ञ होतो याचे कारण आहे कालिदासाचे निसर्गाशी असणारे तादात्म्य। हे तादात्म्य परिसरातील पशुपक्षी, वृक्षवेली आणि त्यांचा मानवी जीवनावर, भावनिक […]

डॉ. आसावरी बापट पर्वत म्हणजे काय? ह्या प्रश्नाचं उत्तर द्यायचं झाल्यास किंवा पर्वताची व्याख्या करायची झाल्यास, ‘इतर भूस्तराहून नैसर्गिकरित्या उंच उचललेला आणि निमुळत्या बाजूंचा भूभाग म्हणजे पर्वत,’ अशी सर्वसामान्य शास्त्रीय व्याख्या केली जाते. पण सर्वसामान्यांसाठी […]

डॉ. विजया रामचन्द्र जोशी, संस्कृतानुरागिणी कविकुलगुरू कालिदास महोदयांना, विनम्र अभिवादन ! संस्कृत कविवर्य ! पत्र लिहिण्यास आनंद वाटतो की ” कालिदास दिनाच्या निमित्ताने देशभरात आंतररजाल ( internet ) माध्यमातून वैविध्यपूर्ण कार्यक्रमांची रेलचेल सुरू आहे. सगळा […]

डॉ. सौ. माधवी दिपक जोशी, संस्कृतव्याख्याता यः सः कवियशःप्रार्थी गतोsनुकरणीयताम्। यं गत्वा न निवर्तन्ते वागर्थध्वननादयः।। येन सा दूतकाव्यानां परम्परा विनिर्मिता। यस्मै कालिसरस्वत्योः वरदानमलौकिकम्।। यस्मात्सा भारती देवी माधुर्येण प्रसाददा। यस्य हि रचनाः सर्वाः रसभावसमन्विताः।। यस्मिन्नवनवोन्मेषाः प्रज्ञाश्च […]

प्रा. मेधा सोमण                   कवीकुलगुरू महाकवी कालिदासाला प्रथम विनम्रतेने अभिवादन करते. या लेखामध्ये कालिदासाच्या वाड्.मयातील निसर्गचित्रणाच्या काही उदाहरणांचा विचार आपण करुया. खरं म्हणजे कालिदासाला देवदेवता, वेद, उपनिषदे वगैरे […]

प्रा.डॉ. विमुक्ता राजे कालिदासाच्या स्वतंत्र प्रतिभेतून निर्माण झालेली कलाकृती म्हणजे ‘मेघदूत’. जिने कुणाचं कसलं ऋण पत्करलेलं नाही असे हे काव्यपुष्प आहे. असं म्हटलं जातं की, कालिदासानं फक्त ‘मेघदूत’ जरी लिहिलं असतं तरी तो इतिहासामध्ये महाकवी […]

श्री राहुल सातघर *आदौ रामगिरिवटीषु वसनं,नत्वा दृढं पुष्करं* *स्वाधिकारात् प्रमत्तआदिकथनं सन्देशसम्प्रेषणम्।* *वारिनिर्वहणं, अवन्तीक्रमणं अलकापुरीप्रापणम्* *आगमसुमन्त्रणादिकरणम् एतद्धि मेघदूतम्।।* रचना – श्री राहुल सातघर sanskritayana@gmail.comसंस्कृतायन वाद्यवृंद संस्थापक – मुंबई., संस्कृत अध्यापक, प्रचारक, लेखक, नाटककार, भाषातज्ञनिर्मिती – संस्कृतायन […]

चित्रा वाघ  शब्दलावण्याचे उपनिषद अशा शब्दात गौरवण्यात आलेलं कविकुलगुरू कालिदासलिखित ’अभिज्ञान शाकुंतलम्’ हे संस्कृत भाषेचं सर्वमान्य लेणं म्हणता येईल. कालिदासाच्या ठायी अलौकिक काव्यप्रतिभा, निर्विवाद रचनाकौशल्य, गाढा शास्त्राभ्यास आणि मनोव्यापाराचे सूक्ष्म निरीक्षण हे सर्वच गुण अव्वल […]

श्रीकांत अनन्त बर्वे  पूर्वीच्या काळी काहीही मोजायचे असल्यास हाताची बोटे मोडून मोजणी करण्याची पद्धत होती. एकदा काही विद्वान मंडळी चांगल्या कवींची मोजदाद करावी म्हणून बसले. … पुरा कवीनां गणनाप्रसंगे कनिष्ठिकाधिष्ठित कालिदासः अद्यापि तत्तुल्य कवेरभावात् अनामिका […]

नीलिमा अनिल मायदेव ओम नमो भारतभूमाते नमन तुज प्रथम करिते नंतर नमन करिते संस्कृतभाषा जन्मदात्रीते   कवि कालिदासाचे करिते गुणगान जी जी जी जी जी ll नमन करिते कालिदासांच्या आईबाबांना जरी ते अज्ञातच असती कालिदास होता […]

सौ. मिताली मंदार केतकर कालिदासाने दोन महाकाव्ये, दोन खंडकाव्ये आणि तीन नाटके एवढी रचना केली. त्यामुळे त्याची प्रतिभा विविध वाङ्मयप्रकारात लीलया संचार करत होती असे दिसते. तो जसा महाकवि होता, तसा श्रेष्ठ नाटककारही होता.  कालिदासाने […]

  डॉ. स्वाती भाटवडेकर     नेमेचि येतो मग पावसाळा…. निसर्गाचं ऋतु चक्र हे अखंड चालू असते. उन्हाने तापलेल्या धरणीला शांत करतो ज्येष्ठ महिन्यातील पाऊस आणि मग ओढ लागते आषाढाची, कारण आषाढातील पाऊस धरणीला हिरवा […]

राजेंद्र भावे आषाढस्य प्रथमदिवसे स्मर्यते कालिदासः। साहित्यर्तावनुपमसुमं यस्य गन्धो मनोज्ञः।। यत्साहित्यं, कुसुमकिसलाः विश्वमामोदयन् ये । तं वन्देऽहं कविकुलगुरुं शारदायाः सुपुत्रम्।। – अर्थ- आषाढाच्या पहिल्या दिवशी आपण कालिदासाचं स्मरण करतो.. हा कालिदास जणु, साहित्याच्या ऋतूतील एक […]

सुदीप संजय जोशी मेघ एवं दूतः यस्मिन् तत् इति विग्रहः। मेघदूतमपि कालिदासकृतमपूर्वं खण्डकाव्यमेकमस्ति।  मेघदूतम् पूर्वमेघः उत्तरमेघश्र्चेति। अस्मिन् खण्डकाव्ये मेघप्रवाहव्दारेण राष्ट्रस्य समग्रा भौगोलिकी स्थितिः कालिदासेन प्रदर्शिता वर्तते। परन्तु कविः वस्तुविधानं रुचिपूर्णकाल्पनिकदृष्ट्या करोति। यक्षः कश्चित् कुबेरस्य वर्षभोग्येण […]

सौ. मेघा देशपांडे   पुरा कवीनां गणना प्रसंगे कनिष्ठिकाधिष्ठित कालिदास: ‌| अद्यापि तत्तुल्य कवेरभावादनामिका सार्थवती बभूव|| यशस्विनां कवीनां कुलगुरु: महाकवि: कालिदास: ‘कविशिरोमणि:‘ इति पदेन अद्यापि विभूषित:| संस्कृतसाहित्ये सर्वेषु कविषु रसिकप्रिय: कवि कालिदास:| कालिदेव्या: प्रसादेन एष: काव्यप्रतिभां […]

सौ. वरदा मेहेरालोक ढापरे. 7303588683. thosarvarada12@gmail.com. एम.ए संस्कृत (स्वर्ण पदक – वेदान्त – मुंबई विद्यापीठ). एम.फिल. संस्कृत (मुंबई विद्यापीठ). संस्कृत विभाग, मुंबई विद्यापीठ येथील हस्तलिखितशास्त्र अभ्यासक्रमाच्या प्रशिक्षिका. एम.जी.परुळेकर (वसई पश्चिम) या शाळेत संस्कृत शिक्षिका. मोडी […]

सौ. अनघा विद्याधर करंदीकर कालिदास हे कवि कुलगुरू तू असीम प्रज्ञावान लिखित काव्य नाटकातिल       तव प्रतिभा सप्तरंगी छान दासी होउन तव पायासी       उपमाही झाली महान सकल साहित्य नभांगणी तू     […]

 श्वेता जोशी  ज्ञानप्राप्त्यनन्तरं कालिदासेन ज्ञातं यत् सोऽतीव महान् ज्ञानी अभवत् | एकदा प्रवासे सः पिपासार्तोऽभवत् | तेन दृष्टं समीप एका वृद्धा स्त्री कूप एव जलमपूरयत् | कालिदासोऽवदत् ,” मातः! मह्यं जलं दास्यसि तर्हि त्वं बहु […]

 श्वेता जोशी  महाकविकालिदासरचितम् | विख्यातदूतकाव्यं मेघदूतम् || यक्षकथैका कथिताऽऽस्मिन् | कुबेरोऽवसदलकापुर्यां यस्मिन् || यक्षस्य किञ्चित्प्रमादात् | क्रोधेन तं कुबेरोऽशपत् || निष्कासितं तञ्चालकापुर्याः | रामगिरिपर्वते सोऽवसत्ततः || आसीत् वर्षाऋतुसमयः | स्वप्रियामस्मरत् यक्षः || अतो प्रेषितस्वसन्देशस्तेन | […]

सौ. रश्मी विश्वास जोशी पुराणेषु मधुरसं पित्वा अलौकिकां रचनाम् अकरोत्| नैकानि नाटकानि लिखित्वा जनान् प्रामोदयत्| अपूर्वानाम् उपमाधिष्ठितानां काव्यानां रचयितारम्| स्मरामि संस्कृतकविशिरोमणिं महाकविं कालिदासम् || सौ. रश्मि विश्वास जोशी चिपळूण नाव- सौ. रश्मी विश्वास जोशी गृहिणी. […]

अतुल ठाकुर कालिदासाच्या रघुवंशसंबधी माझी अवस्था एखाद्या चित्रप्रदर्शनाला गेल्यावर पहिल्याच चित्राने भान हरपणार्‍यासारखी झाली आहे. त्यापुढे एकाचढ एक कलाकृती असतील हे माहीत असूनही पहिल्याच चित्राने मन जिंकावे आणि तेथून हलताच येऊ नये इतका मी रघुवंशातील […]